Chân thành tri ân
nhóm thân hữu cựu học sinh
Trần Quốc Tuấn khóa 68 –75,
họa sĩ Phạm Cung,
nhà giáo Lương Duy Cán,
thi sĩ Nguyễn Huyền Thạch,
thi sĩ Đoàn Vị Thượng,
đã giúp tôi hoàn thành tập thơ này.
Thời gian luôn là nỗi ám ảnh trong thơ Cang. Nhà thơ chính là kẻ lữ hành lang thang cơ nhỡ trong thời gian. (Ta đi qua mấy tầng u ngục – Rồi dẫn mưa về khóc mộ sâu). Y đang ngồi trên một toa tàu di chuyển với một vận tốc luôn thay đổi và một lộ trình không nhất định. Có lúc y phóng nhanh về phía trước, đã bạc đầu ngay ở tuổi thanh xuân:
Dãi mấy mùa sương mà tóc bạc
Tấm lòng cũng ố bụi thời gian
Có lúc y lùi về tuổi thơ xa xăm:
Cánh chim bay ngược dòng sông
Tìm về tổ cũ xốn trong mắt chiều
Một tuổi thơ qua nhanh như một tia chớp, nhưng ánh sáng của tia chớp tuổi thơ đã kịp khảm lên trái tim y một bông hoa:
Giấc hồng thơ ấu vụt qua
Đáy lòng còn rợn ánh hoa năm nào
Có lần con tàu của y đã lui về một quá khứ rất xa xôi, còn xa hơn cả tuổi thơ và y ngờ rằng đó là tiền kiếp:
Nhớ ơi một bóng trăng tiền kiếp
Đã rợn bao lần sắc bể dâu
Trong chuyến du hành với một vận tốc cực đại về một sân ga xa xưa nhất của vũ trụ, y mơ hồ nhớ lại suốt chặng đường hiu quạnh không phải chỉ của riêng mình, y chia sẻ niềm cô đơn của mình với cuộc hành trình đơn độc của trái đất. Trong y là cả một pho sử ký ghi lại ngay cả thời tiền sử của thiên hà.
Gió bụi quay cuồng đêm bí sử
Trôi bơ vơ ánh lửa tinh cầu
Y vừa chứa trong tim những bí ẩn của hoàn vũ vừa phải đương đầu với những khốn khó của quãng đời thơ ấu nhọc nhằn, “những tháng ngày cơm áo bôi đen vầng nguyệt biếc”:
Nhà cửa xác xơ thân áo rách
Mùa đông mưa rét dột tư bề
Mọi người xúm lại trên manh chiếu
Ngồi thức tàn khuya mộng nắng về
Nhưng chính những tàn khuya khổ đau mà y gánh chịu đã cháy rực lên như nắng ấm, như pháo bông, (fireworks) như hoa lửa, và cho dù thế nào, y sẽ không ngừng “ngợi ca mặt đất lượng không cùng”, rằng chỉ nơi đây là Thánh Địa:
Hoa lửa chiều rơi vàng thánh địa
Đêm nghe vượn hú vọng non sầu
Thánh địa ngay dưới chân y, ngay trong nỗi cơ cực lầm than:
Vị lầm than tôi ngậm cháy bờ môi
Tan vào lòng nở ra trăng lóng lánh
Với y, thơ là vầng trăng bên trong của mỗi con người, là phần cốt tủy của hiện thể:
Trăng gieo nước, ánh vỡ ngời
Thơ qua lòng bật lời lời máu xương
Thơ là máu là xương là hoa là trăng:
Vẽ lên trăng úa màu chia biệt
Những dáng hoa sầu rực rỡ thơ
Thơ là lửa, là ánh sáng:
Riêng thơ mãi cháy ngời hoa lửa
Dẫn bước tôi qua những hẻm đời
Là nhựa của cây, là mật của hoa:
Dào dạt chảy trong ngàn cây thao thiết
Gọi mùa ong ghen bướm đến trao tình
Thơ không mang bất cứ một sứ mệnh lớn lao nào, không hò hẹn giải thoát và mang kẻ làm thơ đến một vương quốc xa lạ nào, một thánh đường nào, thơ chính là khổ đau, là hạnh phúc:
Xin tạ ơn đời, tôi còn giữ được thơ
Để luyện khổ đau hóa thành nguồn nhựa biếc
Khi con tàu của y đi ngang qua ga xép có tên là trái đất, y sững sờ nhận ra một vẻ đẹp vô song đang đồng hành cùng với lầm than cát bụi. Trái tim y phản chiếu vẻ đẹp lấp lánh muôn màu pha trộn giữa rực rỡ và tàn phai, giữa lệ vàng và mây xám, giữa ngàn xuân xanh bất tận và niềm thu trắng gợn mây phai, giữa pha lê xanh và sầu tôi tím ngắt, giữa rêu thâm và bông hoa đỏ chói mặt trời…
Khi đi ngang qua ga xép có tên là tình yêu, y lại một lần nữa run rẩy trước một vẻ đẹp mà y không tài nào hiểu được vì đâu (Hoa hồng nở chẳng bởi lý do nào, hoa nở vì hoa nở, thế thôi – La rose est sans pourquoi, elle fleurit parce qu’elle fleurit – Angelius Silesius)
Lòng nhớ quá những đêm hò hẹn cũ
Thiên thu về theo một thoáng sao rơi
Chẳng ai biết vì đâu hoa đã nở
Dưới trời khuya trong giấc mộng hai người
Có lúc con tàu của y đỗ lại ở một sân ga xa lạ nào đó:
Rồi một sáng nhìn gương lạ bóng
Chợt biết mình lạc giữa thời gian
Trong giấc mộng của riêng y, thời gian được nén lại và hình tượng hóa thành một Bến Vắng xa xôi, nơi đó, tất cả hiện ra chỉ một lần và:
Bỗng chìm thăm thẳm vào vô tận
Của bốn mùa luân chuyển tử sinh
Bến Vắng ấy có sức dung chứa cả hiện thực và hư ảo, nơi các hình tượng hiện ra rờ rỡ như được chiếu dọi bởi một thứ ánh sáng kỳ ảo, nơi mọi thứ quá mong manh, quá sẵn sàng để tan biến dù chỉ bởi một tiếng động khẽ khàng:
Mê cá đớp trăng ngời tuổi ngọc
Đò qua khua vỡ giấc chiêm bao
Cánh chim thảng thốt lìa nơi trú
Mang tứ thơ bay hút cõi nào
Đó có phải là thế giới của thơ Cang ?
NGUYỄN HUYỀN THẠCH
Đầu năm 2007
Hoa giấy đỏ khoe màu môi chín mọng
Như trào lên từ máu nóng tim em
Hoa giấy trắng gợi tâm hồn nguyên vẹn
Nỗi hoang sơ chưa bợn vết ưu phiền
Tôi thầm tính một ngày xô bật cửa bình yên
Để hái những bông hoa kỳ diệu nhất
Trong vườn em cho hương đời dâng ngát
Song tôi cứ ngập ngừng, mưa nắng lại trôi qua
Dẫu biết hồn em rồi sẽ chạm phong ba
Môi hồng kia sẽ bay đi màu thắm
Bởi tình yêu vốn xưa là trái cấm
Song tôi cứ ngập ngừng, mưa nắng lại trôi qua
Về quê cùng lúc với xuân
Sau lưng bỏ lại núi rừng trót yêu
Những con suối nhuộm máu chiều
Những vầng đông sớm hiện theo tiếng gà
Những ngày nắng tưới chan hòa
Những khuya lạnh tự lòng ra khắp trời
Nhớ nhung giờ đã chín muồi
Ủ thêm men rượu cho đời say hơn
Núi sâu chẳng biết nay còn
Đêm đêm vượn hú rợn hồn thiên nhiên
Trăng xưa giờ chắc lạ miền
Bể dâu kia đã nổi chìm mấy phen
Rừng ơi có nhớ ánh đèn
Lều săn tuổi trẻ ngủ quên một mình
Giấc mơ trôi nhịp thanh bình
Êm như sắc lá mướt xanh chốn ngàn
Tạm neo thuyền bến thời gian
Tình chia nhiều nẻo, mộng tràn một phương
Sáng nay đốt chút trầm hương
Đón xuân phố vọng xuân rừng năm xưa
Nhìn mưa thả bụi ngang trời
Thương ai tóc biếc đã hoài mấy xuân
Bỏ hoang vườn – trái – tim – hồng
Chim bay lạc xứ có mong ngày về?
Bao giờ người tỉnh cơn mê
Theo đời đang chuyển ngoài kia rộn ràng
Giở trang thơ ố lệ vàng
Chút tình bướm dại rơi tàn cõi nao
Người đi hé cửa chiêm bao
Ngõ trăng thoảng mãi hương sầu biệt ly
Bên hiên chợt thấy đóa quỳ
Hỏi lòng muôn dặm xót gì tha phương
Tôi cùng em dạo dưới trăng
Đôi bóng khi rời khi nhập
Hương đêm như có như không
Nhạc đêm thoảng hồn xa vắng
Cũng như tình yêu muôn thuở
Mới gần nhau đã cách xa
Lòng em bữa vui bữa giận
Trăng kia lúc tỏ lúc mờ.
Đêm nay trăng chảy một dòng
Mênh mang muôn làn sóng bạc
Ánh trăng chẳng bao giờ khác
Tình ta được mãi vậy chăng?
Hương đêm hòa nhập tình yêu
Nhạc đêm lắng sâu niềm biếc
Thiên thu chợt tràn khoảnh khắc
Chỉ còn nhấp nháy ngàn sao
Tôi thương em
ngày nắng đậu lên mi hồn bướm đẹp
Mặt thoáng buồn mùa hoang dại nào xa
Làn môi hé gợn chút gì hư ảo
Trong vẻ cười tàn úa một bông hoa
Kể từ ấy… đắm cơn mê hạnh phúc
Tôi như sông cuồng nhiệt vượt thác ghềnh
Đêm hút dẫn trăng sao về mở hội
Ngày thấm nhuần nguồn nắng đến vô biên
Cũng từ ấy… mang nỗi đau sâu thẳm
Tôi như sông quằn quại vượt chính mình
Đêm giũ tóc mây đen vần vũ mộng
Ngày trút mưa rạn vỡ mảnh gương tình
Bởi em đã hóa trăng chìm đáy biển
Nên sông hoài tìm kiếm… một đời sông
Khi nắng xõa tơ bay vàng mộng ảo
Và thiên nhiên rạo rực thoát xiêm y
Trao cho đời một tấm thân trinh bạch
Là mùa xuân muôn thuở đã quay về
Cũng khi ấy nguồn mây hòa mạch đất
Máu ngàn cây rót ấm máu tim anh
Nỗi âm u thành mưa bụi vương cành
Làm thắm hơn những chùm bông hạnh phúc
Vừa hé nở phả hương thơm rất mực
Ngoài vườn ai nào khác giữa lòng anh
Có chút gì giao kết rất mong manh
Tựa sóng nhạc nâng hồn say của bướm
Quyện theo hương hoa dâng ngày nắng ấm
Ẩn trong niềm khát vọng tự trời xanh
Muốn choàng ôm lên ngực đất rợn tình
Anh có em, ôi! Mùa xuân bất tử
Mối tình em như hạt sương ngậm giữ
Ánh bình minh rực rỡ mãi không tàn
Mặc thuyền ai xuôi sông đời hối hả
Em mang tình ngược dòng về tắm bến sơ khai
Hồn chạm cõi riêng ngàn xuân xanh bất tận
Điểm chút niềm thu trắng gợn mây phai
Và những bông hoa đỏ chói Mặt Trời
Nghiêng thơ rót cho Trăng vàng óng nhụy
Lòng nở suốt tháng năm như loài mai tứ quý
Nên trôi với bụi hồng, em còn chỉ… ngây thơ
Đó lại là trái tim đầy hạnh phúc, không ngờ
Em đã nhận tự suối nguồn sâu thẳm
Rủi mai sau gặp bão vùi thân đắm
Trái tim kia sẽ hóa ngọc… dâng người
Xao lòng một buổi hoa niên
Khi xem truyện cổ lạc miền đất xa
Người từ bóng nguyệt bước ra
Dung nhan biến ảo sau tà khói sương
Dẫm nghìn đợt sóng thời gian
Người đi, về giữa mênh mang biển trời
Chút tình thơ ấy nào phai
Vẫn nguyên vẹn những đầy vơi suối ngần
Em về tóc xám dày buông
Mặt xanh, môi tím, rợn luồng mắt trao
Thân xiêu đổ, dáng gầy hao
Như từ xưa hút lạc vào chốn nay
Uống cô đơn, nhấm đêm dài
Hồn say hoang lạnh đâu hay lửa thầm
Ủ trong những bếp tro tàn
Trái tim ai đó vẫn âm ỉ hoài
Cổng người khép mở xuân thu
Vườn tôi chợt nắng chợt mù bóng mưa
Người nhen lá nẻo ban sơ
Mà lòng tôi cháy cuối mùa lênh đênh
Niềm vui từ ấy không tên
Nỗi buồn từ ấy vang danh đất trời
Rồi người xa hút ngàn khơi
Thơ tôi – cánh én mòn hơi tìm, về.
Đâu tận một đất trời xa thẳm nọ
Hồn cỏ cây đã hôn phối cùng trăng
Cho tôi thấy nàng quỳnh về cởi áo
Trên bàn tay run rẩy của đêm vàng
Đêm thanh khiết bắt đầu từ lúc ấy
Chạnh xót đời chìm đắm kẻ điêu linh
Chưa hề được thưởng hoa, chờ trăng hiện
Vẫn nổi trôi theo gió bụi vô tình
Và niềm đau khi dồn ứ trái tim
Chợt bừng nở như đóa quỳnh kỳ lạ
Hạnh- phúc- hoa còn chia từng rễ, lá
Hạnh- phúc- người quên nguồn cội, về đâu?
Nguồn sáng trăng sao và sóng biển
Bởi nguồn sáng trăng sao có bao giờ rót cạn
Nên muôn đời sóng biển chẳng hề yên
Nước còn nhớ dâng mưa về núi cũ
Thì làm sao anh quên được tình em
Xưa em đến bất ngờ cơn bão táp
Cây ngả nghiêng lá đổ một hồn anh
Bao đài hoa chưa kịp thấy trời xanh
Cũng vì em nụ sầu bay lả tả
Rồi em đi như một dòng sông lạ
Nước mãi xuôi mà sông vẫn còn hoài
Sông nằm lại như một lời phù chú
Rằng tim anh sẽ đau nhức không thôi
Nỗi u hoài thành lửa cháy bờ môi
Thoáng cánh bướm bay cũng giật mình thảng thốt
Động tiếng chim qua cũng ngờ em chuyển bước
Thướt tha về với mưa ẩn trong tay
Bởi trong anh là đất hạn lâu ngày
Nên bằng những giấc mơ
Anh đã tự phỉnh phờ mà chẳng biết
Những đêm ngắm trăng sao,
trăng sao nhấp nháy giễu câu thề
Những ngày ra dạo biển,
nghe sóng nhại liên miên lời hẹn ước
Và từ đó hé ra anh thấy được
Có một điều anh không bao giờ đánh mất
Là tháng năm qua có xóa mờ bao sự vật
Nhưng tháng năm chẳng xóa nổi tình em
Vốn ghim sâu trong anh như một lời nguyền
Lòng nhớ quá những đêm hò hẹn cũ
Thiên thu về theo một thoáng sao rơi
Chẳng ai biết vì đâu hoa đã nở
Dưới trời khuya trong giấc mộng hai người
Ôi! Lúc ấy hồn anh như gỗ mục
Được hồi sinh qua mấy đợt mưa hồng
Nỗi đau thương mà anh hằng ấp ủ
Chợt dịu dàng hơn những sợi tơ buông
Màu gấm quý của đất trời đêm ấy
Nhốt hồn anh vào trận trận phong ba
Anh lo sợ tình ta rồi gió cuốn
Mây bay tan về cuối nẻo dương tà
Yêu em với tấm lòng đau lá úa
Với mối tình phơ phất mộng xưa sau
Anh đã gặp vầng trăng từ vạn cổ
Trôi hắt hiu trong hạt lệ em sầu.
Nửa đêm đốt nến soi đời
Thấy qua tôi một kiếp người long đong
Ngực vang lời suối xa xăm
Của đêm nao ngủ dưới vầng nguyệt em
Mang mang tình nén giữa tim
Mơ em ẩn hiện trước thềm ảo sương
Ngàn thu một ánh tơ vương
Cõi mây in mãi tiếng buồn chim rơi
Thơ như trăng sáng đêm rằm
Mà lòng như nước sông quằn quại trôi
Trăng gieo nước, ánh vỡ ngời
Thơ qua lòng bật lời lời máu xương
Trăng kỳ diệu thấm muôn phương
Sao thơ tâm đắc chẳng vương qua lòng
Một đời tìm kiếm, đợi trông
Tiếc trăng tròn khuyết, uổng sông vơi đầy
Nằm đợi hương xa về trải mộng
Lắng nghe cây kết trái giao mùa
Vẽ lên trăng úa màu chia biệt
Những dáng hoa sầu rực rỡ thơ
Đồng vọng trong tôi lời biển hát
Ngợi ca mặt đất lượng khôn cùng
Thương hồn núi đứng đăm chiêu quá
Như đắm thời xuân tráng lệ hồng
Hôm trước người đi, quên, bỏ lại
Chút tình thơ dại đến chiêm bao
Đất kia còn đọng niềm mong nhớ
Không phụ lời ru biển dạt dào
Phí bao nắng đẹp chìm hư ảo
Nhìn lại ngày xuân, bóng xế tàn
Dãi mấy mùa sương mà tóc bạc
Tấm lòng cũng ố bụi thời gian
Mê sông buổi nước mòn tâm sự
In núi trầm tư gội ráng chiều
Lữ khách chạnh niềm thương xứ cũ
Trải hồn trên vạn dặm đìu hiu
Xứ cũ khi về đâu tưởng được
Bể dâu vùi lớp lớp rêu thâm
Tình ai đã lạnh theo mây xám
Duy bóng trăng kia vẫn một lòng
Tên tuổi dẫu mai nhòa khói bụi
Chút hương tình ái dẫu tàn phai
Riêng thơ mãi cháy ngời hoa lửa
Dẫn bước tôi qua những hẻm đời.
Thời gian trải mịt mùng trên sóng nước
Thuyền giữa khơi ai biết dạt về đâu
Nào cố quận, nào thần tiên hội cũ!
Đã nhòa qua ánh mắt nắng sương rơi
Vị lầm than tôi ngậm cháy bờ môi
Tan vào lòng nở ra trăng lóng lánh
Người có thương tôi một đời khổ hạnh
Hãy dùm nhau sớt cạn chén trần ai
Người, một cõi mơ riêng, ngoài tay với
Của thơ tôi giàn giụa máu tim hồng
Dẫu kề vai từng ấm lạnh thu đông
Ta vẫn mãi xa nhau nghìn xứ lạ
Thương cổ tích chưa phai màu rêu đá
Mà hồn hoa hương nhạt tự bao giờ
Xin tạ ơn đời, tôi còn giữ được thơ
Để luyện khổ đau hóa thành nguồn nhựa biếc
Dào dạt chảy trong ngàn cây thao thiết
Gọi mùa ong ghen bướm đến trao tình.
Chiều buông vội tấm sa mờ ảo
Xứ người buồn trắng tóc mưa đông
Nỗi lòng ai quặn tiếng tơ đồng
Lay cơ – hàn trăm năm tỉnh giấc
Sông cũng hát run lời gió bấc
Cuốn về đâu bèo rác phận mềm
Khép làn mi, thơ vỗ cánh đêm
Hồn bay trên biển cồn khát vọng
Rồi một sáng nhìn gương lạ bóng
Chợt biết mình lạc giữa thời gian
Với trái tim còn chút nắng tàn
Vẫn bước lê trong niềm hoang mạc
Lần theo hướng trăng xưa rơi khuất
Từng dấu chân thầm trổ cỏ hoa…
Khi thơ ra đời nhập dòng sống hành tinh
Biển đã có ngàn tay vươn sâu vào đất
Khơi tinh huyết qua triền miên chắt lọc
Dẫn về lòng nuôi ngọn sáng tâm linh
Rồi hóa mây nhờ gió tặng trời xanh
Trời chẳng nhận, còn trút muôn mảnh ngọc
Làm biển ngời thương tích những đêm thanh
Mây thất vọng nên thả hồn phiêu bạt
Cho đến ngày gặp núi cũ hằng mong
Tâm sự vỡ thành mưa nguồn ào ạt
Lệ thấm mau vào xương thịt địa tầng
Luồn những ngách tối tăm dào dạt mạch
Khơi tinh huyết qua triền miên chắt lọc
Và lại vòng tròn chuyển dịch không thôi.
Em từ phố chợ ra đi
Lần theo khe suối ngược về nguồn xanh
Cảm niềm trời đất mông mênh
Mê hồn trăng nước lung linh muôn đời
Mặc xuân thu cứ đổi dời
Núi mòn đá lở, sông trôi chuyển dòng
Mặc ngàn hương cứ phiêu bồng
Nhòa trong mây tím chập chùng dấu xưa
Em tìm lại chất ngây thơ
Hồn nhiên một thuở vốn ngờ biệt tăm
Rồi em mở lối thời gian
Chân xuôi phố chợ lòng thầm nở hoa
Tưởng rằng vui gặp quê nhà
Nào hay chốn cũ đã xa lạ mình
Em đành ngậm nỗi buồn tênh
Nhập vào cây cỏ lặng thinh miên trường
Bên dòng suối trinh nguyên
Buổi trăng nước ngủ quên
giữa lòng xuân thao thức
Tình cờ gặp gỡ rồi chia tay
Em gửi theo tôi những chùm ký ức
Có quả ngọt ngào, có quả đắng cay
Tôi ủ trong tôi hơn nửa mộng đời say
Khi choàng tỉnh,
Hạnh phúc đã tượng hình kề nỗi đau âm ỉ
Như con sò ngậm hạt trai hiếm quý
Để một ngày kia
Đỉnh cao ùa xuống
Vực thẳm dâng lên
Quyện vào nhau bùng vỡ
Xé máu thịt ra cho nguồn sáng tràn tuôn
Tôi lặng nghe hoan lạc
Dạt dào trong mạch sống
Chảy băng qua trùm lấp những vết thương
Hoàng hôn sa núi thẳm
Bình minh hiện chân trời
Đây bài ca ngóng đợi
Nọ sắc màu chia phôi
Tơ nắng đan tóc mưa
Một chiều xuân đa cảm
Hay sáng thu tình cờ
Khuôn mặt em xán lạn
Bỗng nhuốm niềm u ám
Phía bóng đêm mịt mùng
Của dòng trôi vô tận
Bởi đường đời chập chùng
Những mảnh gương vỡ rạn
Cứa rách hồn bao dung
Em hằng tin sẽ gặp
Ánh lửa dựng thiên đường
Từ những lòng ngát hương
Từng qua sông khổ nạn
Leo lên ngọn núi cao
Ẩn trong thạch động sâu
Lặng nhìn ra trời đất
Và thế giới muôn loài
Buổi sáng của năm,
Có những khoảnh khắc
thời gian lơ lững giữa không gian
Trinh khiết như nước lọc ngàn xuân
Đựng cốc pha lê xanh
Cha sưởi ấm
Mẹ tận hưởng
Chúng con được bú mớm hạnh phúc
Buổi trưa của năm,
Hương rượu quả nồng nàn
pha lẫn nắng mật ong sóng sánh
Cha mời mẹ nâng ly,
Chúng con thiếp say
dưới bóng râm của bình yên sâu lắng
Buổi chiều của năm,
Mẹ dệt trăm tà lụa trắng
bằng triệu tơ sông biển dạt dào
Nhờ gió gửi dâng cha
Cha bâng khuâng thả hồn trôi hướng lạ
Chúng con bồi hồi, tâm tưởng cũng lang thang
Buổi tối của năm,
Cha sầu giận khóc than
Mẹ vật vã với niềm thê thiết
Chúng con nghe lạnh cứng trái tim mình
Ôi! Khuôn mặt người cha thấy mênh mông xa thẳm
lại gần gũi xiết bao
Bởi nắng mưa đã thấm sâu lòng mẹ
Hòa vào máu chúng con
Tuy chúng con khác biệt… linh hồn
Ôi! Những đêm dài bên cửa ngục
Nhìn mây mà kể chuyện sông hồ
Nhìn mây mà hát niềm ly tán
Mơ thấy ai về trên nẻo xưa
Hoa lửa chiều rơi vàng thánh địa
Đêm nghe vượn hú vọng non sầu
Ta đi qua mấy tầng u – ngục
Rồi dẫn mưa về khóc mộ sâu
Một năm xương phơi hồn cổ lục
Trăm dòng huyết ứ mộng kỳ thư
Mở ra nghìn cửa trời u uất
Khép lại dương trần nỗi gió mưa
Em thoát hồn pho tượng ánh trăng
Trăm năm về tụ sáng đêm rằm
Chồi non nghìn búp tay xòe nở
Cởi áo hương trinh lót chỗ nằm
Nhan sắc em ngời mặt đất xuân
Ý thơ thanh khiết đến vô ngần
Em soi vẻ đẹp vào tăm tối
Tội lỗi trần ai vội lánh thân
Rồi em trôi dạt bến xa xăm
Tim mách đường qua chốn bụi lầm
Bao nắng mưa phai, lòng chẳng nhạt
Giấc mơ vàng óng tuổi mười lăm
Nước non đã lạc hồn hoa cỏ
Mây khói bay màu xiêm áo xưa
Vó ngựa dẫm nghiêng trời ảo mộng
Nguyên sơ bừng đỏ giấc sông hồ
Nhớ ơi! Một bóng trăng tiền kiếp
Đã rợn bao lần sắc bể dâu
Gió bụi quay cuồng đêm bí sử
Trôi bơ vơ ánh lửa tinh cầu
Một ngày đông lạnh nắng ngủ mê
Người bạn phương xa chợt trở về
Người bạn bao năm giờ mới gặp
Tấm lòng đâu khác thuở xưa kia
Tôi nghe anh kể niềm thương nhớ
Về mẹ thân yêu đã khuất rồi
Cùng những chuyến đi ngàn dặm khổ
Những nồi khoai cháo lúc đầy, vơi…
Cha coi bệnh hoạn như thân thuộc
Vẫn cố oằn vai gánh cuộc đời
Vì một bầy con đang bám víu
Lòng ông: hang thẳm, trẻ: bầy dơi
Cảnh đời anh đó như gương soi
Lại cảnh đời tôi những đổi dời
Cũng chuỗi gian nan dài chịu đựng
Cũng hồn thơ quằn quại khôn nguôi
Những năm làm lính ngoài biên giới
Anh đã hiểu đời hơn trước kia
Cùng thấy qua mình bao cái đẹp
Hồn anh bừng ánh sáng lưu ly
Anh đã vươn lên từ khốn khổ
Từ đáy lầm than của cõi người
Như đóa sen hồng vừa nở rộ
Phả niềm ước vọng đến trong tôi
Tháng Chạp năm Bính Dần
Lúc rượu bắt đầu thơm ngát mũi
Là khi chờ đợi nở vàng bông
Bao mồ hôi đọng qua đông hạ
Phả chút hương bay đượm cõi lòng
Đời đã lên men từ buổi ấy
Ủ nồng thêm giấc mộng mai sau
Người ơi! Thân dẫu lầm than vẫn
Gieo nụ cười trên những khổ đau
Thầm xem đau khổ như nước biển
Mặn xót đáy lòng vẫn mát xanh
Vẫn cuộn tình dâng ngày nguyệt lớn
Và êm đềm những lúc trời thanh
Niềm riêng tôi có nghĩa gì đâu
Trong nỗi đời xanh ngắt bể dâu
Từ đó, thơ tôi thành tiếng vọng
Lời dân gian hát tặng đời sau.
Bao nhiêu năm lạnh hồn trai trẻ
Sự nghiệp – vầng mây nổi cuối trời
Hoa cỏ vườn hồng đành bỏ héo
Tình như chiếc lá vượt trùng khơi
Nhà cửa xác xơ thân áo rách
Mùa đông mưa rét dột tư bề
Mọi người xúm lại trên manh chiếu
Ngồi thức tàn khuya mộng nắng về
Thương mẹ già nua còn lận đận
Sớm đi có buổi nguyệt chưa tàn
Khi về- trời đã ngàn sao thắp
Lòng ngậm đắng sầu chẳng dám than
Cha thì đã ngủ im muôn thuở
Hồn lạnh vật vờ theo bóng đêm
Giờ hẳn thịt xương thành đất bụi
Niềm xưa không biết có nguôi quên?
Nhà còn dăm đứa em thơ dại
Cuộc sống lêu bêu đám lục bình
Chữ nghĩa thánh hiền không biết mấy
Đói nghèo che tối chuỗi ngày xanh
Riêng tôi càng sống càng thương cảm
Người vợ u buồn ít nói năng
Sớm tối đi, về như chiếc bóng
Chẳng màng soi nét mặt thời gian
Nhiều đêm con trẻ đau nằm thiếp
Gió bấc qua phên tạt xót lòng
Bởi vách như lòng, đều bỏ ngỏ
Ngọn đèn leo lét nỗi sầu chung
Con ơi! Quá nhỏ con nào biết
Ta đã sống qua những tháng ngày
Cơm áo bôi đen vầng nguyệt biếc
Nhưng cha vẫn đợi một ngày mai…
Ngày mai đời sẽ bừng hương sắc
Quá khứ nhập vào chuyện tích xưa
Mùa mới về khoe xiêm áo thắm
Phong ba thôi động bến sông hồ.
Cánh chim bay ngược dòng sông
Tìm về tổ cũ xốn trong mắt chiều
Còn vài cọng lá khô treo
Lắt lay hơi thở đìu hiu dặm ngàn
Hang sâu tình Mẹ âm vang
Vọng theo con nước lang thang bốn mùa
Ơn Cha chất ngất trời xưa
Hòng mai sau bóng phủ vừa đường chim…
Nỗi đâu dồn nén cùng niềm
Vỡ òa túi nguyệt bên triền núi cao
Lệ vàng mới chảy hôm nao
Hồn như chạm tới vì sao xa mờ
Vai kề vai vẫn cách ngăn
Nỗi niềm hóa đá mảnh trăng khuyết tàn
Trời xa, đất lại thấy gần
Bởi tình gửi nắng mưa luân hồi về
Thương người chân ngấm bùn quê
Mà hồn trổ nhánh u mê phố phường
Mộng mười phương, bỏ một phương
Mịt mù nguồn thẳm, say trường giang trôi
Đêm xuân chuông vọng bên đời
Có lay người tỉnh dậy thời hồng xưa.
Vách như áo tả tơi từng mảnh
Mái như lòng đã ố màu rêu
Nhà em đó: bốn mùa mưa nắng,
Gió trăng vào khuấy động chiêm bao
Ngắm trăng nước đọng thời gian
Thấy mình tắm bụi mưa vàng trời xa
Giấc hồng thơ ấu vụt qua
Đáy lòng còn rợn ánh hoa năm nào
Nuốt từng chuỗi hạt chim ngân
Vườn mai quên lạnh mở dần tấm sa
Nghìn lòng tay biếc hiện ra
Nâng niu giọt lệ chói lòa ánh dương
Làn sa tím nhạt thả mênh mông
Choàng bến bãi đìu hiu
Phủ mờ mờ dòng biếc
Bên sóng sông gờn gợn vỗ bờ
Là sóng lúa chảy rập rờn niềm hân hoan bất tận
Dẫu hai sóng cùng thoát thai từ một Mẹ dịu hiền
Núp sau khối mây đùn
hồn đá tảng hoang nguyên
Trăm tia chớp bắn xòe nan quạt
Ngọn nhòa tan vào vời vợi xanh cao
Gương sông nước cũng gợn hình kỳ ảo
Cảnh sắc ấy
Thời gian này
Dường như ngưng tụ
Vì chỉ trong một khắc giao thần
Mà trời nước nhuộm hoàng hôn đã
Hắt bóng cho nhau triệu triệu lần
Nghoảnh về phương đông
Vầng trăng vừa thức dậy
Mắt hoang vu mới ánh lửa linh hồn
Dần tinh sáng khi ráng chiều dần tắt
Gương nước, ráng chiều và vầng trăng đối mặt
Ba vẻ khác nhau hợp một thể hài hòa.
Đò ngang còn nối mộng đôi bờ?
Hoài niệm bước mòn bậc đá xưa
Bến vắng trưa nồng hương cỏ dại
Nằm nghe sóng vỗ dạt cơn mơ
Thương ơi! Giọng cuốc gọi xa mờ
Xuyên suốt đời mình như sợi tơ
Được mất buồn vui rồi tuột hết
Sau cùng đọng lại chút ngây thơ
Chạnh trải lòng thăm ngược nhánh sông
Trà giang đau xót vết thương nguồn
Núi xanh in xuống bao dòng chảy
Có thấu trùng khơi một tiếng chuông
Nắng đẹp phai dần trong mắt ai
Chiều đi vương giọt úa đầu cây
Sư ông hồn gửi ngoài muôn dặm
Đâu biết niềm thu mới đến đây.
Ngày chịu khói lồng âm tải nặng
Khuya nghe chân mỏi lạnh muôn dòng
Dãy đèn cao áp buồn rưng mắt
Chuỗi chuỗi lệ vàng cắm đáy sông
Kính tặng quê hương
Mừng người vừa tuổi đôi mươi
Thân căng nhựa sống, áo ngời sắc hoa
Ngọc đâu rải khắp giang hà
Vọng đầy vơi nhịp sóng ca muôn trùng
Lụa nào phủ mượt núi, đồng
Một màu xanh đến vô cùng thời gian
Qua sương nắng kết bông vàng
Hái về chật cửa lại tràn bến xa
Ngàn chim lạc xứ, quên nhà
Từ hương bông ấy nghe ra cội nguồn
Rằng người mở ngõ bốn phương
Đón từng hạt quý vào ươm lòng mình
Bao mầm cây vụt lớn lên
Vì đời tỏa rực tinh – anh – nụ – cười
Thầm dõi những cơn giông buổi chiều
hay đến hát tiễn đưa
Mùa hạ ra đi bước ngập ngừng lưu luyến,
Và những vầng mây ráng đỏ cứ dần vơi
Nhan sắc phượng bên vô tình phố chợ.
Người bắt gặp mùa thu về bỡ ngỡ
Trên trời cao mây trắng dợn tư bề
Mắt hồ xanh sâu ẩn những đam mê
Sâu hơn nữa là đáy lòng tưởng nhớ
Một vầng đông kỳ ảo bến đò ngang
Một đỉnh non ngưng đọng sắc chiều tan
Cùng bao chuyện buồn vui mùa hội cũ
Khi nắng thu vàng phai chắt chiu
hương hoa thu muộn nở
Thì dòng sông vừa tới khúc quanh chiều
Vẳng nghe lời giun dế gọi chiêm bao
Trăng xanh xao như mặt buồn thiếu phụ
Đón đêm về mở rộng cửa quạnh hiu
Người có thấy rất đỗi cô đơn
Và vô cùng bé nhỏ,
Dưới ánh nhìn thăm thẳm
triệu vì sao
Cánh dơi đêm quấn lại tóc sầu rơi
Nhường vầng trán xanh cao
cho những nét mi dài chim én vẽ
Muôn nụ cười xưa theo nắng phai
Bay về đậu trên áo mùa tươi biếc
Hơi thở đất nhẹ nhàng hôn ánh nguyệt
Thức dậy thôi, loài bướm nở muộn màng
Bởi vườn ai vừa trổ nhánh hoa lan
Là tinh túy của hồn thơ phiêu bạt
Là tặng vật để ngày sau tha thiết
Trong trái tim nhạy cảm mạch đời
Bao bước thăng trầm cung bậc chơi vơi
Cùng ghi dấu những xứ miền nương trọ.
Từ ký ức sâu, buổi thiên đường mờ tỏ
Còn vọng đến giờ, huyền ảo khói hương xuân
(Về cơn bão Chan Chu)
Người mẹ nhân từ bỗng nổi điên
Triệu cơn cuồng nộ xoáy qua miền
Thân sa nửa vực chìm quên tuổi
Hồn ném lưng trời lạc mất tên
Niềm biển trào sôi rồi tĩnh lặng
Nỗi lòng ly biệt cứ triền miên
Bao con mắt đỏ mòn đêm trắng
Đời ghé vai chia gánh nỗi niềm
Tháng 5 năm 2006
Đêm,
Những bông hoa của trời đua nở
Bao niềm riêng gửi xuống lặng thầm
Thương trái đất thở vầng mây ố
Đêm,
Những vì sao của đất tỏa hương
Trôi lãng đãng vào ngàn cơn mộng
Từ biển rừng đến ngọn cỏ sương
Đêm,
Những tâm tư của người lắng đọng
Cho tình yêu bàng bạc đất trời
Và hồn thơ vẫn hoài khát vọng
Một ngày mới đẹp
hơn ngày qua
Nửa khuya nước lũ tràn bờ
Sầu tôi tím ngắt trang thơ để dành
Thương bèo rác nợ lênh đênh
Lạc loài ngay giữa sóng tình thế gian
Thương tôi ngậm đá tìm vàng
Sàng đi đãi lại cả ngàn giấc mơ
Tim đang gõ nhịp bây giờ
Mà hồn cứ ủ bóng xưa phai tàn
Về đâu, trăm ngả mênh mang?
Tôi cùng bèo rác trôi hoang đêm dài
Biển xa vời vợi mắt ai
Như lòng mẹ đón con… đầy bao dung
Trong sâu lắng giấc đêm hè
Chợt nghe thương nhớ cuộn về khói hương
Đàn trăng nghìn giọt máu buông
Từ tim người xuống chạnh lòng trần ai
Hơn trăm năm đọng đêm này
Ngay từng ngọn cỏ cũng đầy ý linh
Khuya vàng nhớ áo xưa xanh
Màu sương gió những kinh thành nào xa
Buổi đi sầu xót quê nhà
Buổi về mộng đã trổ hoa thắm đời
Bóng ai về cuối chiều quên lãng?
U uất đêm lên rợn nấm mồ
Im vắng thấm sâu hồn thảo mộc
Vầng trăng nhuốm máu lạnh hoang sơ
Ảo ảnh nhập nhòa theo sóng nước
Như say cung bậc khúc vong tình
Bỗng chìm thăm thẳm vào vô tận
Của bốn mùa luân chuyển tử sinh
Mê cá đớp trăng ngời tuổi ngọc
Đò qua khua vỡ giấc chiêm bao
Cánh chim thảng thốt lìa nơi trú
Mang tứ thơ bay hút cõi nào
Dốc nhỏ thở nồng hơi lá mục
Ủ trong tâm khảm gã giang hồ
Ngược xuôi trăm bến đời huyên náo
Lòng vẫn vọng thầm bến Vắng xưa
Dáng ai như mộng đến ngoài hiên
Sóng tóc vàng buông nửa sắc duyên
Duyên thắm mới ươm tình sự vật
Sắc ngời vừa trổ ý thiên nhiên
Nhạc thơ người dẫn nguồn hoan lạc
Cơm áo tôi khơi mạch muộn phiền
Mùa đã mở vườn hương bát ngát
Mỗi lòng cảm nhận một niềm riêng
Em về hơi thở ấm muôn phương
Sông núi chuyển mình dậy sắc hương
Hoa quả tất niên bừng xứ sở
Khói nhang trừ tịch lắng thời gian
Hồn thơ vẫn đượm màu mây trắng
Ý mộng chưa phai ánh nguyệt vàng
Em chính là em nghìn thuở trước
Sao giờ gặp lại, lạ dung nhan?
Nắng lại hồng khi mưa bão qua
Cõi đời rạo rực những âm ba…
Cành mai đón Tết chưa về phố
Gót liễu theo Xuân đã tới nhà
Hoài tưởng mở thầm hương lối cũ
Tâm tư gói kín bụi đường xa
Tình riêng đâu dễ cùng ai tỏ
Đành gởi trời cao nỗi thiết tha
Tứ thơ trăn trở viết chưa thành
Do mạch suối lòng chảy quẩn quanh?
Soi mắt người xưa – thêm huyễn hoặc
Nhìn trăng xứ cũ – bớt lung linh
Thớ tim đã rệu bao điều dữ
Nếp óc còn nguyên những ý lành
Chiều ngấm tóc ai mùi cỏ úa
Uổng hồn phơi trải dưới trời xanh
Rất tình cờ, tập thơ Bóng thời gian của Bùi Văn Cang đến với tôi.
Không là một nhà thơ chuyên nghiệp nhưng cái nghiệp của Bùi Văn Cang là phải làm thơ. Nếu không làm thơ thì anh còn sống thế nào được nữa đây? Bởi thế mà thơ của Cang rất thật. Anh làm thơ không phải để cho ai đọc, mà chủ yếu để cho chính mình, cho sự tự giãi bày không thể thiếu được để sống.
Bùi Văn Cang có những câu thơ thật đến lạ lùng, đến trọn vẹn, thật đến nhói đau:
Nhà cửa xác xơ thân áo rách
Mùa đông mưa rét dột tư bề
Mọi người xúm lại trên manh chiếu
Ngồi thức tàn khuya mộng nắng về
… Nhà còn dăm đứa em thơ dại
Cuộc sống lêu bêu đám lục bình
Chữ nghĩa thánh hiền không biết mấy
Đói nghèo che tối chuỗi ngày xanh.
Mùa đông, ngồi giữa căn nhà “dột tư bề” mà lại ngồi thức tàn khuya mộng nắng về thì thật quá! Mà cũng thơ quá! Đặc biệt mấy tiếng mộng nắng về . Mộng nắng về, chứ không phải là đợi nắng về đâu nhé! Không biết ai đã cho anh một từ “mộng” hay thế.
Bài nào của Cang cũng ẩn chứa thật sâu một nỗi buồn. Buồn cũng phải, bởi lúc nào anh cũng thấy mình là kẻ thất bại, mất mát, bất cứ chuyện gì cũng là chuyện phải tiếc nuối. Đứng trước đại dương, thường thì người ta ai cũng thấy vui, thấy phấn chấn, Bùi Văn Cang lại chỉ thấy nhớ và buồn:
Hôm trước người đi, quên, bỏ lại
Chút tình thơ dại đến chiêm bao
Đất kia còn đọng chút niềm mong nhớ
Không phụ lời ru biển dạt dào
(Lời biển vọng)
Yêu, không yêu, để cuối cùng thì tiếc:
Tôi thầm tính một ngày xô bật cửa bình yên
Để hái những bông hoa kỳ diệu nhất
Trong vườn em cho hương đời dâng ngát
Song tôi cứ ngập ngừng, mưa nắng lại trôi qua
(Hoa giấy vườn thiếu nữ)
Không chỉ buồn cho chuyện mình, Bùi Văn Cang còn buồn cho chuyện của người ta, mà thường thì buồn cho chuyện của người ta hơn cả chuyện của mình. Có những chuyện chắc gì người ta đã buồn:
Người đi hé cửa chiêm bao
Ngõ trăng thoảng mãi hương sầu biệt ly
Bên hiên chợt thấy đóa quỳ
Hỏi lòng muôn dặm xót gì tha phương
(Gửi người muôn dặm tha phương)
Thật ra, nói thế là để thấy rằng đằng sau mỗi bài thơ là trái tim nhân hậu, rất nhân hậu, rất trăn trở của Bùi Văn Cang. Không thể không cảm động khi đọc những câu thơ như thế này:
Em về tóc xám dày buông
Mặt xanh, môi tím, rợn luồng mắt trao
Thân xiêu đổ, dáng gầy hao
Như từ xưa hút lạc vào chốn nay
Uống cô đơn, nhấm đêm dài
Hồn say hoang lạnh đâu hay lửa thầm
Ủ trong những bếp tro tàn
Trái tim ai đó vẫn âm ỉ hoài
(Đóm lửa mùa đông)
Và có lẽ từ trái tim ấy mà Bùi Văn Cang có những câu thơ như xuất thần:
Thương tôi ngậm đá tìm vàng
Sàng đi đãi lại cả ngàn giấc mơ
(Đêm sông lũ tràn bờ)
Thương người chân ngấm bùn quê
Mà hồn trổ nhánh u mê phố phường
(Thơ tặng người bỏ xứ)
Lời thơ Bùi Văn Cang khá đẹp. Hầu như bài thơ nào cũng được tác giả của nó chăm chút như những đứa con cưng. Tuy nhiên, tôi vẫn muốn đọc tập thơ này của anh như chia sẻ một tấm lòng. Càng ngày thơ không phải là tấm lòng, thì những tấm lòng trong thơ lại càng đáng cho ta nâng niu.
Cuối năm 2006
LƯƠNG DUY CÁN
Tôi có may mắn quen biết, và gần như cùng lúc được đọc thơ của Bùi Văn Cang đâu khoảng từ năm 1972 – 1973. Hồi ấy anh chỉ mới là một học sinh trung học phổ thông, làm thơ như một bản năng kỳ lạ; một hiện tượng hiếm có ở cái tỉnh nhỏ Quảng Ngãi vốn rất ít người “biết” cầm bút. Tuy nhiên, ít mà vẫn có, dường như một vài tên tuổi đi trước anh một chút như Ngũ Hà Miên, Phan Nhự Thức, Hà Nguyên Thạch, Phạm Trung Việt, Bùi Trào Phúng, Trần Thuật Ngữ…, và đặc biệt, trước xa hơn – và nổi tiếng hơn, như Bích Khê, Tế Hanh, Nguyễn Vỹ…đã có tác động đến ý hướng viết lách của Bùi Văn Cang. Nhưng theo cảm nhận chủ quan của tôi, người tác động mạnh nhất đến anh, có lẽ là một người không cùng quê và ở rất xa anh: nhà thơ Đinh Hùng.
Thế đó, ở ngôi trường Trần Quốc Tuấn chúng tôi thuở ấy, Bùi Văn Cang đã sớm được bạn bè đồng môn để ý đến như một thi sĩ học trò. Ồ, cũng không phải vậy, đúng hơn có lẽ là chúng tôi đã coi anh như một thi sĩ còn mặc áo học trò. Bởi vì, đối với đa phần bọn chúng tôi lúc bấy giờ, một thi sĩ thì dường như luôn luôn “lớn” và “lạ” trên mọi phương diện, và Bùi Văn Cang “lớn” và”lạ” thật, anh cao gầy khắc khổ (vì học trễ lớp), thường trầm ngâm đứng ngoài những cuộc chơi chung vui vẻ, hồn nhiên của bạn học. Hiện tượng khác lạ đó ở anh, lâu ngày, được chúng tôi coi là một điều bình thường- vì, không nghi ngờ gì nữa, đó là “phong cách” của một thi sĩ!
Nhưng rồi, ai ngờ, để có một “phong cách thi sĩ” thực sự trong cõi văn chương, Bùi Văn Cang còn phải trải qua nhiều biển dâu (chữ anh thích dùng trong thơ) lắm. Với hành trình hơn 30 năm qua, đã bao lần anh muốn đem cuộc đời vào thơ nhưng cũng đã bấy lần thơ anh bị cuộc đời nuốt chửng. Cuộc tồn sinh cam go kéo dài đã lôi tuột tuổi trẻ của anh qua đi nhanh chóng và cùng với điều đó, nó cũng không cho phép nhà thơ kịp định hình một phong cách vững vàng vì không có đủ điều kiện để nấu nung lượng thành chất. Từ đó, thơ anh hóa thành những nỗi niềm tự sự khép kín hơn là những cuộc tỏ bày tương giao, ủ ấp những hoài vọng xa xăm đến độ mơ hồ hơn là những mở phơi tràn trề hằng sống…qua một cách diễn đạt, một giọng điệu pha trộn không hài hòa giữa một bên là sự tiếp nối bản năng thuần thục quen thuộc thuở ban sơ và một bên là sự xa lạ trong kiếm tìm dè dặt thời sau này. Đó là thứ giọng điệu phân thân – như một chứng nhân (hay nạn nhân?) của thời cuộc, của lịch sử, của văn học nước nhà. Có cảm giác, hơn 30 năm qua, anh vừa dừng lại vừa buông trôi trong cuộc ăn nằm với chữ nghĩa. Có phải bao lâu nay, tâm hồn Bùi Văn Cang không đồng hành cùng thời gian, anh đã tìm thấy một chiều kích khác của thời gian để nương náu vào đó sự tồn tại của mình; anh sống cùng cái bóng của nó – Bóng thời gian ?
Bây giờ được đọc tập thơ này của Bùi Văn Cang, cộng với những hiểu biết về anh và thơ anh có sẵn trước đây, tôi vội có những cảm nhận ban đầu như thế.
Rồi tôi nghĩ, có vẻ như Bùi Văn Cang không già hơn được nữa. Anh đã một lần trở nên già rồi, ngay từ khi đóng đinh hồn mình vào những bài thơ đầu đời. Và thời gian vĩnh hằng, đối với anh, cũng chỉ là cái bóng của những khoảnh khắc nối tiếp để phản chiếu tâm trạng từng lúc hơn là để kéo dài tuổi tác lê thê. Trong cái nhìn gãy khúc đó, thời gian đã hóa thành một cái bến – vắng rất vắng – như cái Bến Vắng có thật ở quê anh, đó có phải là nơi duy nhất tồn sót lại ký ức về con người, của con người (còn con người thì lần lượt đi đâu mất): Mê cá đớp trăng ngời tuổi ngọc. Đò qua khua vỡ giấc chiêm bao. Cánh chim thảng thốt lìa nơi trú. Mang tứ thơ bay hút cõi nào/ Dốc nhỏ thở nồng hơi lá mục. Ủ trong tâm khảm gã giang hồ. Ngược xuôi ttăm bến đời huyên náo. Lòng vẫn vọng thầm bến Vắng xưa (Vọng thầm Bến Vắng xưa).
Đến lúc này, tại sao tôi vẫn thấy Bùi Văn Cang “lớn” và “lạ”. Anh luôn có một khoảng cách với những người bình thường như tôi. Không phải trên hay dưới, cao hay thấp. Khoảng cách – đó chỉ là khoảng cách. Ấy mới chính là chỗ tôi muốn nói về thơ anh. Ví như khi tán tụng một cô gái tuổi trăng tròn, anh có những câu thơ đẹp đến độ…cực đoan: Nhan sắc em ngời mặt đất xuân. Ý thơ thanh khiết đến vô ngần. Em soi vẻ đẹp vào tăm tối. Tội lỗi trần ai vội lánh thân/ Rồi em trôi dạt bến xa xăm. Tim mách đường qua chốn bụi lầm. Bao nắng mưa phai, lòng chẳng nhạt. Giấc mơ vàng óng tuổi mười lăm (Thiếu nữ trăng rằm). Và đây, anh tả trăng, nhưng không biết là tả mặt trăng hay tả nỗi buồn thiếu phụ: Trăng xanh xao như mặt buồn thiếu phụ. Đón đêm về mở rộng cửa quạnh hiu (Hoài cảm mùa thu). Tả những giọt sương đọng trong những cánh lá tươi: Nghìn lòng tay biết hiện ra. Nâng niu giọt lệ chói lòa ánh dương (Vườn sương sớm) – đây không còn là cảnh sắc trần gian mà đã thấu đạt một “cảnh giới” uyên nguyên tươi trong đến huyền hoặc. Với hoa quỳnh, loài hoa được coi là thanh khiết và được nhắc nhiều trong thơ văn, Bùi Văn Cang cũng đã bày tỏ một “tâm thế” trang trọng, song lộ vẻ quá độ đến mức…sùng kính: Đâu tận một đất trời xa thẳm nọ. Hồn cỏ cây đã hôn phối cùng trăng. Cho tôi thấy nàng quỳnh về cởi áo. Trên bàn tay run rẩy của đêm vàng (Quỳnh nở đêm trăng). Anh những muốn “bốc” những câu thơ lầm lụi của phận người lên đến độ cao sang cho tương xứng với phận hoa! Và cả với nỗi nhớ, anh cũng nhớ vượt xa hơn khuôn khổ cho phép của cõi-người-ta: Nhớ ơi! Một bóng trăng tiền kiếp. Đã rợn bao lần sắc bể dâu (Trăng tiền kiếp). Nhạy cảm đến đau đớn trước những đổi thay dưới mặt đất, anh mượn vầng trăng hằng hữu trên bầu trời làm con mắt chứng nhân là đúng rồi, nhưng đây lại là “trăng tiền kiếp”, làm như thể anh đã từng ở “cõi” đó trở về và thấy “rợn” trước hôm nay…Có khi không cần một khoảng cách thời gian mênh mông – đến độ siêu hình – như thế, ngay trong lòng thực tại hạn hẹp, hình ảnh cây cầu – chỉ qua hai cột mốc ngày và đêm ngắn ngủi, in trong mắt anh đã có sự khác nhau đến nhức nhối: Ngày chịu khói lồng âm tải nặng. Khuya nghe chân mỏi lạnh muôn dòng. Dãy đèn cao áp buồn rưng mắt.Chuỗi chuỗi lệ vàng cắm đáy sông (Khuya bên cầu Trà Khúc). Rõ đây là tả cảnh, nhưng ai cấm được người đọc hình dung là anh đang muốn tả một thứ “tiền kiếp” nào đó của tâm tình mình?
Tất nhiên, Bùi Văn Cang không phải và không thể lúc nào cũng giữ được “khoảng cách” giữa thơ anh với sự cảm nhận của người đọc một cách “an toàn”. Cái chỗ làm anh khác nhiều người khi cũng là chỗ thách thức liệu anh có “rơi” xuống bên này và bên nọ. Ví như khi anh đang ngậm ngùi về mình: Thương tôi ngậm đá tìm vàng. Sàng đi đãi lại cả ngàn giấc mơ – man mác u trầm, gợi tưởng là thế, vậy rồi anh lại tiến tới bi lụy hơn bằng một thực tế sống sít bất cập: Tim đang gõ nhịp bây giờ. Mà hồn cứ ủ bóng xưa phai tàn (Đêm sông lũ tràn bờ). Hai câu lục bát này xa vắng mênh mang lắm: Khuya vàng nhớ áo xưa xanh. Màu sương gió những kinh thành nào xa, bỗng nhiên “bị” anh cho hội ngộ với nỗi vui cạn cợt đời thường: Buổi đi sầu xót quê nhà. Buổi về mộng đã trổ hoa thắm đời (Bài ca tưởng niệm). Dường như ở đây, và trong một số bài thơ khác anh viết những năm sau này, sự phân thân không chỉ đậm nhạt có trong giọng điệu, nó đã lan đến ít nhiều trong nếp nghĩ của một người quá ư nhạy cảm với biển dâu và cũng do vì đã kinh qua quá nhiều biển dâu, nên luôn ở trong tâm thế chỉ muốn làm đầy tràn những gì vơi cạn, nối kết lại những gì dở dang, như một phản xạ tự cứu chuộc?
Vậy thì, rõ rồi, Bùi Văn Cang, thơ đã và đang từng lúc cứu chuộc phần hồn của anh vậy.
Đến đây, cho tôi nhắc lại một kỷ niệm nhỏ với Bùi Văn Cang mà riêng tôi còn giữ mãi. Tôi vốn học dưới anh ba lớp. Khoảng trước 1975 một, hai năm, do quá độ tuổi để được tiếp tục ngồi ghế nhà trường, sợ bị bắt lính, anh đã phải vào tá túc trong ngôi chùa Tăng Bảo Tự nằm ở ngã tư đường Quang Trung – Võ Tánh (nay là Quang Trung – Nguyễn Nghiêm), ngày đêm không dám bước chân ra ngoài. Một buổi chiều tôi đi ngang qua đó, thấy anh đứng lấp ló trong sân chùa vẫy tay chào và sau đó ra hiệu cho tôi đến gần. Chúng tôi trò chuyện với nhau qua hàng rào khuôn viên chùa. Anh trao cho tôi một tập thơ mỏng, in ronéo, trình bày đơn sơ, là thơ của anh và một vài người bạn, xong bảo với tôi: Mình thèm thuốc lá quá mà hết thuốc rồi, mình không thể ra ngoài được, cậu chịu khó mua giúp mình rồi đem về chỗ này, mình chờ. Tôi vui vẻ đi ngay. Một lát sau quay trở lại, tôi thấy có nhiều ông quân cảnh đang đứng rải rác quanh chùa, tra xét giấy tờ người qua lại. Tôi chờ mãi không thấy anh, định vào chùa tìm thì một vị sư quen mặt bước ra làm dấu bảo tôi nên đi ngay. Tôi nhìn sâu vào bên trong chùa, nhìn vị sư, nhìn mấy ông quân cảnh một chặp rồi quay đi, lòng cảm thấy buồn quá. Ngó xuống những điếu thuốc xa lạ trên tay mình, tôi định bỏ đi, nhưng rồi không hiểu sao, tôi chọn lấy một điếu đi mồi hút. Những hơi khói đầu tiên trong đời không đến nỗi đắng khét như tôi tưởng mà ngược lại, có một sự kích thích lạ lẫm khó phân giải tôi chưa hề được biết, hệt như những vầng thơ của Bùi Văn Cang mà tôi đang vừa đi vừa cắm cúi đọc cũng gần như là lần đầu tiên trong đời, lúc ấy.
Từ buổi chiều đó, tôi không có dịp gặp anh nữa.
Thay vào đó, thơ ca, như một sự hiện hữu vắng mặt của Bùi Văn Cang, cứ theo ám đời tôi mãi.
Và vì vậy, hôm nay, tôi khuyến khích tôi viết nhỏ một bài này.
Sài Gòn, 12.2006
ĐOÀN VỊ THƯỢNG
Bóng Thời Gian – Thơ Bùi Văn Cang
Nhà xuất bản Văn Hóa Sài Gòn
( Hết )
